admin
İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Tolga Görüm ve takımı, 14-15 Mart 2023’te Şanlıurfa’nın merkez ilçeleriyle Adıyaman’ın Tut ve Çelikhan ilçelerinde 21 kişinin ömrünü yitirdiği, 4 kişinin kaybolduğu çok yağışların nedeninin tespiti için çalışma başlattı.
Bilim insanları, Kahramanmaraş merkezli zelzelelerin yaşandığı bölgelerde görülen çok yağışların etkilediği alanlarda incelemeler yaptı.
ATMOSFERİK NEHİR
Aşırı yağışların Kızıldeniz üzerinden beslenen “atmosferik nehir” kaynaklı olduğu, bunlar sonucu bölgede zelzelenin tetiklediği heyelanlar ve öteki kütle hareketlerinde artış yaşandığı belirlendi. Elde edilen bilgiler ve araştırma sonuçları, “Nature Communications Earth & Environment” mecmuasında yayımlandı.
Prof. Dr. Görüm, 6 Şubat sarsıntılarından sonra bölgedeki heyelanları incelediklerini, bu çalışmalar sırasında o yıl mart ayındaki çok yağışların bölgeyi nasıl etkilediğinin gözlemlediklerini söyledi.
Şanlıurfa’nın merkez ilçeleriyle Adıyaman’ın Tut ve Çelikhan ilçelerini etkileyen yağışların son 21 yılın en şiddetlileri olduğunu aktaran Görüm, bu sırada yaklaşık 20 saatte 183 milimetre yağış düştüğünü, bunun zelzelenin tesiriyle zayıflayan yamaçlarda heyelanları tetiklediğini, toprak kaymalarının akışkan moloz hareketlerine dönüştüğünü kaydetti.
Prof. Dr. Görüm, çamur akıntıları ve taşkınlar nedeniyle 21 vatandaşın hayatını kaybettiğini 4 kişinin ise kaybolduğunu anlatarak, “Çalışmanın sonucunda olayın aslında bir atmosferik ırmak olduğunu ortaya koyduk. Kızıldeniz’den, yani 5-6 bin kilometre öteden bu yağışların taşındığını belirledik. Son periyotta iklim değişikliğinin tesiriyle 10-15 yıllık süreçte atmosferik ırmak hadiselerinin şiddetlerini arttırdığını ortaya koyduk.” dedi.
“ANİ KAR ERİMELERİ DE DOĞAL AFETLERİ TETİKLEYEBİLİYOR”
Prof. Dr. Görüm, atmosferik nehirlerin tropikal bölgelerde ağır su buharı içeren hava akımları olduğunu, bunların binlerce kilometre boyunca nem taşıyıp, ani ve şiddetli yağışlara sebep olabileceğini lisana getirdi.
Atmosferik ırmakların ender görüldüğünü lisana getiren Görüm, bu durumun afet bölgelerinde kıymetli bir risk faktörü olabileceğini söz etti.
Prof. Dr. Görüm, atmosferik nehirlerin yalnızca yağış taşımadığına, birebir vakitte güç ve ısı transferinde de değerli rol oynadığına dikkati çekerek, “Bu cins hava akımları, su buharıyla birlikte sıcak hava kütlelerini de taşıyarak ani kar erimelerine yol açabiliyor. Ani kar erimeleri de heyelanlar ve taşkınlar üzere doğal afetleri tetikleyebiliyor.” diye konuştu.
Deprem sonrası bölgenin zati büyük bir yıkım yaşadığını, çok yağışların tesirinin daha da yıkıcı olduğunu vurgulayan Görüm, şöyle devam etti:
“Deprem nedeniyle sarsılan yamaçları oluşturan yer ve ana kayaların örselenmesi sonucu kimi bölgeler heyelan tehlikesi altında kalmıştı. Akabinde gelen çok yağışlar, bu hassas alanları daha da kötüleştirerek, çok daha büyük toprak kaymalarına neden oldu. Bu çeşit olayların vakit ve yer açısından anlaşılması kritik değer taşıyor. Adıyaman’ın Tut ilçesindeki kimi vatandaşlar, sarsıntıda konutları ağır hasar gördüğü için daha inançlı olacağını düşündükleri kırsal bölgelerdeki tek katlı bağ meskenlerine taşındı. Lakin burada da diğer bir afete, ani sel ve heyelanlara yakalandılar.”
“COĞRAFİ İŞARETLİ ESERLERİN YETİŞTİRİLDİĞİ TARIM YERLERİ OLUMSUZ ETKİLENDİ”
Atmosferik ırmakların ve çok yağışların bölgedeki ekonomik tesirlerine de değinen Görüm, heyelanlarla birlikte büyük ölçüde molozun taşınmasının önemli Sediman sorunlarına yol açtığını anlattı.
Prof. Dr. Görüm, bölgede büyük ölçüde toprak ve kaya kütlesinin yer değiştirdiğinin altını çizerek, “Bu durum barajların ömrünü kısaltabilir ve ziraî alanlara ziyan verebilir. Bilhassa ‘Antep fıstığı’ ve badem üzere coğrafik işaretli eserlerin yetiştirildiği tarım toprakları olumsuz etkilendi.” tabirlerini kullandı.
