admin
Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – “Alex de sousa, verdi pasını Arda Turan’a, Arda geçti rakibini ve goool!” Teknik olarak bu türlü bir cümleyi maç izlerken duymak imkânsızdır. Alex de Souza, Arda’ya asist yapmaz. Arda gol atınca da, alanda Alex varsa muhtemelen sevinen tarafta olmaz. Çünkü iki futbolcu da rekabetin ezeli olduğu, Türkiye’nin göz bebeği iki büyük ekibin unutulmaz yıldızıydı. Alex için Fenerbahçe’si, Arda için de Galatasaray’ı kalbine taht kurmuş sevgilisiydi. Her ne kadar birkaç cümle öncesinde olduğu üzere kelamlar söylenmeyecek olsa da, futbol seyircilerinin spikerlerden duyduğu ve kalıplaşmış birtakım cümleler vardır. ‘Tarihe geçen teknik yönetici sözleri’ üzere bunlar da, sıkı bir futbolseverin spikerle birebir anda mırıldandığı kelamlar olabilir. ‘Top dışarıda taç’, ‘Ceza alanının dışından, şut’ ve ‘Top ağlarda gol’ tahminen rakip yarı alandan bir durumu bu cümleler gözlerinizin önüne getirmiştir. Bir de “Islak tabana çarpan top sürat kazanıyor” desek? Suda voleybol oynarken topun yüzeye çarpıp zıplamadığını görmüşsünüzdür. Pekala ıslak tabanda futbol topu hızlanır mı? 1973 yılında TRT’de sesini duymaya başladığımız duayen Spor Spikeri Tansu Polatkan ve İstanbul Teknik Üniversitesi Fizik Mühendisliği Öğretim Üyesi Prof. Dr. Oğuzhan Gürlü ıslak yerdeki topun sırrını Milliyet.com.tr’ye anlattı.
CEVAP GÜZEL BİR VURUŞTA MI GİZLİ?
Tarihe geçen futbolcular yeteneklerini, yılların onlara armağanı ‘tecrübeleriyle’ yoğurur. Deneyim birden fazla futbolcuyu akıllara kazınan durumların başrolü yapar. Her maç, her galibiyet o oyuncular ve heyecanlı gözlerle onları destekleyen taraftar için başka bir kıymet taşır. Maçlarda ise izleyicinin aşina olduğu kimi kelamlar vardır. Spikerlerin istatistiklerle oyunu ve oyuncuyu anlatması, maçın seyrini söz eden durum betimlemeleri ve dahası… İçlerinden biri var ki, biraz düşününce fizik kurallarının sonunu zorlayan, imkansız gözüken fakat yağmurun yağdığı her maçta duyulması neredeyse kaçınılmaz olan. “Islak yere çarpan top sürat kazanıyor” tabiri, pek çok futbolseverin kulaklarında canlanmıştır. Pekala lakin nasıl? Suya çarpan bir cisim hızlanır mı? ffiziğin derinliklerine inmeden evvel, bu tabirin aslında ne demek olduğunu bilmek gerek. Spor Spikeri Tansu Polatkan, o kelamın ne demek olduğunu şöyle anlatıyor:
“Sert bir vuruş sonucunda yerden giden top ıslak yerde sürat kazanabilir. Zira suyun üstünde kayması üzere bir şey oluyor. Lakin üstten gelen, düşen top ıslak tabanda olduğu yerde kalabilir. Ya çok az sıçrar ya da orada kalır. Çarpmak ıslak tabanda farklıdır. Top her vakit yarım metre sıçrayacağına 25 cm sıçrar. Tüm tabanlarda top sürat kazanabilir. O pasın şiddetiyle, topa vuruş biçimiyle de ilgili.”
Prof. Dr. Oğuzhan Gürlü’ye nazaran de deneyim ve hava şartlarında topun ve oyuncunun etkileşiminin fizikî olarak açıklanabilir bir yanı vardı. Prof. Dr. Gürlü, “Futbol üzere anlık kararların ve deneyime nazaran hareketlerin son derece değerli olduğu süratli bir oyun bir konusunda, pek çok hareket deneyime nazaran yapılıyor. Örneğin bir kaleci bir oyuncu ona yanlışsız topa vurduğunda kendi bildiği saha ve hava şartlarında ve çoğunlukla kendi alanında olan deneyimiyle o topun ne istikamete nasıl hareket edeceğini kestirebilir. Lakin farklı bir hava ve saha şartında kaleci, bilgi birikimine nazaran beklenmedik top hareketleriyle karşılaşabilir. Birtakım durumlarda bu ‘ıslak yere çarpan topun sürat kazanması’ üzere tümcelerle özetlenebilir. Bu fizikî olarak incelendiğinde suratın bir vektör olması sebebiyle olağan bir durumdur. Futbolun bu tabiatı ekiplerin iç saha ve dış saha performanslarını direkt etkileyen bir durumdur” diyor.
FUTBOL VE FİZİK HEMFİKİR!
Tansu Polatkan, topun yer üzerinde kayarak gitmesi ile yerden sekmesinin farklı hareketler olduğuna dikkat çekmişti. İşte tam da bu noktada fizik kuralları, futbol topunun hareketini açıklamak için devreye giriyor. Prof. Dr. Oğuzhan Gürlü de benzeri bir durumdan örnekle, “Sadece çizgisel hareket yapan ve kendi ekseni etrafında dönmeyen bir cisim (örneğin düz bir yerde kayan bir kutu) şayet taban ıslaklığı su birikintisi oluşturacak kadar çok değil ise, kuru yere nazaran daha az sürtünme kuvvetine maruz kalacaktır. Doğal olarak birinci suratını daha uzun mühlet koruyabilecektir” diyor. Ancak Prof. Dr. Gürlü’ye göre, futbol topu üzere yuvarlanan bir cisim için şayet topu harika bir küre olarak kabul edersek ve yüzeyde su birikintisi yok ise, kuru yere nazaran daha uzun mühlet birinci suratı ile hareket eder. Yani daha uzun müddette sürat kaybeder. Ancak top tek bir hareket yapmadığından ıslak tabanda hızlanıp hızlanmadığıyla ilgili sorunun karşılığında da ayrıntılar tesirli oluyor. Prof. Dr. Oğuzhan Gürlü topun hareketi ele alındığında, sürat değişimini şöyle açıklıyor:
“Normalde düz kuru tabanda top ile çim ortasında sürtünme katsayısı daha fazladır. Top düzlemsel hareket yaparken ıslak yerde daha az sürtünmeye maruz kalmasına rağmen topun ıslak bir yere çarpması sırasında yalnızca sürtünme kuvveti değil, su sebebiyle topun yüzeye anlık olarak yapışması kuru yere nazaran daha fazla olabilir. Bu da topa anlık olarak daha yüksek bir sürtünme kuvveti tesir etmesine sebep olabilir. Bu durumda her ne kadar top daha fazla kinetik güç kaybına maruz kalsa da dönme kinetik gücünün daha büyük bir kısmı çizgisel kinetik güce dönüşebilir ve top yüzeyden yansıdığı sırada hem yansıma açısının kuru tabana nazaran daha farklı olduğu hem de o istikamette (yeni ilerleme yönünde) birinci geliş suratından daha büyük bir süratle hareket etmesine sebep olabilir. Hasılı ıslak tabandan seken top sürat kazanabilir lakin toplam güç kaybı kuru yerden yansımasına nazaran daha fazla olabilir. Tabana muhakkak bir açı ile çarpan top, şayet başlangıçta kendi ekseni etrafında da dönme hareketi yapıyorsa (sert bir cisim olarak kabul edildiğinde) yüzeye geliş açısından farklı bir açıda yüzeyden yansıyarak o istikamete gerçek, ıslak ya da kuru taban fark etmeksizin sürat kazanabilir.”
‘KARMAŞIK HESAPLARI KISA VAKİTTE YAPAN BİLGİSAYAR’
Futbolcular, ekran karşısında yahut stadyumda tribünlerde kendilerini seyreden binlerce taraftarı hayrete düşürebilecek paslar ve konumların mimarlarıdır. Ancak öylesine imkânsız görünen yerlerden çıkardıkları toplar vardır k bu da onlara ‘kadife ayak’, ‘altın ayak’ üzere sıfatlar kazandırabilir. İşte o sihirli ayaklardan çıkan ve ‘falsolu’ dediğimiz topların temelinde de bilim yatıyor. Prof. Dr. Oğuzhan Gürlü, ‘bilgisayar’a benzettiği futbolcuları o yetenek ve deneyimle yaptıkları vuruşlarını, “Bazı hür vuruşlarda topun çok inanılmaz hareketler yaptığını, eğik atış yapması gerekirken tarafını değiştirerek baraj üzerinden geçtiğini, kalenin beklenmedik bir yanına giderek gol olduğunu görmüşsünüzdür. Bu üzere inanılmaz vuruşlar yapabilen futbolcular çok yoktur, çünkü ben bunu yapabilen oyunculara canlı bilgisayarlar diyorum. İnanılmaz karmaşık hesapları çok kısa vakitte yaparak topa vurdukların anda topa yalnızca çizgisel bir sürat değil açısal bir hareket de kazandırabiliyorlar, halk ortasındaki ismiyle topa spin attırıyorlar ya da falso veriyorlar. Havada dönen bir top Magnus tesiri ismini verdiğimiz bir tesire maruz kalıyor ve topun üzerine, çizgisel hareket tarafından farklı bir istikamette kuvvete uygulanıyor” diye anlatıyor.
Prof. Dr. Gürlü, folsolu topları açıklamaya şöyle devam ediyor: “Havada kendi etrafında dönerek bir istikamete gerçek ilerleyen topun etrafından geçen hava, topa olağanda düşünmeyeceğimiz bir istikamette bir kuvvet uygular. Örnek olarak, topun kendi ekseni etrafında dönme istikametini ile çizgisel hareket istikametinin tıpkı olduğu tarafında (üst tarafı diyelim) hava moleküllerinin topa nazaran suratı daha yüksektir, alt tarafında ise daha düşük. Bu durumda da birebir uçak kanadında olduğu üzere topa üst istikametli bir vakum uygulanır ve top havadayken kendi kendine daha da yükselir. Bu da dönerek ilerleyen bir topun falso almasına sebep olur.”
Peki, Mert Günok’un Euro 2024’teki kurtarışı bilimle açıklanabilir mi? O anlarda tüm Türkiye nefesini tutmuş ve deneyimli file bekçisinin kurtarışını hayranlıkla izlemişti. Türkiye’nin bir üst çeşide çıkması ismine yapılmış en değerli kurtarışlardan biri Mert Günok’un eldiveniyle olmuştu. Prof. Dr. Oğuzhan Gürlü, esprili bir lisanla o durumun ‘bilimini’ de anlatıp, kelamlarını noktaladı.
“İzleyiciler de topun fizik kurallarına uymayan hareketler yaptığını düşünürler ki aslında top fizik kurallarına nazaran hareket eder. Futbolda benim gördüğüm fizik kurallarına nazaran hareket etmeyen tek şey Zidane’ın topla yaptığı birtakım hareketler olmuştur. En net kusur fizikten çok matematik yanlışıdır. Örneğin yüzde 150 gol pozisyonu! Bir mümkünlük en fazla yüzde 100 olabilir. Başlangıçta ben de “ıslak tabandan yansıyan top sürat kazandı” yorumunu fiziğe alışılmamış olarak düşünmüştüm fakat biraz düşününce epey özel şartlarda oluşabilen makul bir durum olduğunu fark ettim. Bir yanda da Mert Günok’un Avusturya maçında yaptığı o kurtarışın rastgele bir bilimle anlaşılabilecek olmadığını düşünüyorum.” – Prof. Dr. Oğuzhan Gürlü
