admin
Salgın iktisadın akışını bilakis çevirirken, kamu, sıhhat, finans, sanayi, tarım, üretim, ithalat ve ihracat dahil tüm bölümleri etkiledi. Salgınla büyük ekonomilerde sıfıra yakın faiz oranları görüldükten sonra, talepteki beklenenden daha güçlü toparlanma ve arz kısıtları nedeniyle 2021’in ikinci yarısında devam eden enflasyonist baskılar 10 yıllardır görülen en agresif mali sıkılaştırmayı beraberinde getirdi.
Dünya iktisadında 2022 başından itibaren süratli bir mali sıkılaştırma görülürken, Kovid-19’a hazırlıksız yakalanan en önemli merkez bankaları kısa vadeli siyaset faizlerini süratle artırarak para arzını ve likiditeyi azaltmaya başladı.
Gelişmiş ekonomilerdeki bu süratli mali sıkılaştırma gelişmekte olan ekonomilerde de yankı buldu. Bu siyasetin bir sonucu olarak, birden fazla büyük iktisat, işsizliği değerli ölçüde artırmadan ve bir resesyonu tetiklemeden enflasyonu düşürmeye çalıştı.
İki yıl süren faiz artışlarının akabinde merkez bankaları geçen yıl tekrar fakat kademeli halde mali gevşemeye yöneldi.
Kamu borcu rekor düzeye çıktı
Salgını denetim altına alma eforları rekor seviyede devlet borcunu da tetikledi. Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı bilgilerine nazaran, global kamu borcu, 2020’de birinci sefer 80 trilyon doların üzerine çıkarak rekor kırdı. Bu tarihten itibaren daima artış gösteren global kamu borcu, 2023’te 97 trilyon dolarla tüm vakitlerin en yüksek düzeyini gördü.
Uluslararası Finans Enstitüsü bilgilerine nazaran de hanehalkına, finansal olmayan şirketlere, kamuya ve banka üzere finansal şirketlere ilişkin global borç fiyatı, 2020’de Kovid-19’un tesiriyle 33 trilyon dolarlık artış göstererek 292,6 trilyon dolar olarak kaydedilmişti. 2021’de ise global borç meblağı 10 trilyon dolardan fazla artarak 303 trilyon dolara çıktı.
Salgın devrinde iş gücü piyasaları ve tedarik zincirleri etkilenirken, tüketici davranışları da değişti. Uzaktan çalışma, dijital ödemeler ve seyahat alışkanlıklarındaki değişikliklerin yeni bir boyuta ulaştığı bu periyodun mirası, global ekonomiyi ve piyasaları tekrar şekillendirmeye devam ediyor.
Borç, enflasyon ve faiz
Ülkelerin, refah ve geçim kaynaklarını korumak için borçlanmasının akabinde, global hükümet borcu 2020’den bu yana yüzde 12 artış gösterdi ve gelişmekte olan piyasalarda daha keskin yükselişler görüldü.
Karantina sonrası harcamalar, hükümet teşvik paketleri, iş gücü ve hammadde kıtlığı ile tetiklenen enflasyon, 2022’de birçok ülkede tepe yaptı. Yüksek enflasyon, birçok ülke için kıymetli bir telaş kaynağı haline geldi.
Dünya Bankasına nazaran, salgın milyonlarca iş kaybına neden oldu ve bu durum en fazla fakir haneler ve bayanları etkiledi.
Karantinalar hafifledikçe istihdam yine ivme kazandı lakin büyüyen perakende teslimat dalı nedeniyle konaklama ve lojistik üzere bölümlere gerçek değerli bir kayma oldu.
Seyahat ve cümbüş alışkanlıklarında değişim
Salgınla dünyadaki seyahat ve cümbüş alışkanlıkları da büyük ölçüde değişiklik gösterdi. Beşerler 2019’da olduğu kadar seyahat ediyor ve dışarıda yemek yiyor olsa da konuttan çalışmanın artması Londra üzere büyük kentlerde işe gidip gelmeyi azalttı.
Londra’da metro ve otobüs kullanan yolcu sayısı, salgın öncesine kıyasla günde yaklaşık bir milyon daha az düzeyde bulunuyor.
Küresel hava yolları kuruluşu Memleketler arası Hava Nakliyeciliği Birliğinin (IATA) datalarına nazaran, hava yolu bölümü salgından en çok etkilenen bölümlerden biri oldu ve 2020’de kesim genelinde 175 milyar dolarlık kayıp kaydedildi.
Aşılama kampanyaları sonunda seyahat kısıtlamaları kaldırıldı ve uçak seyahatleri yine artmaya başladı. Memleketler arası Sivil Havacılık Teşkilatı (ICAO) Konsey Başkanı Salvatore Sciacchitano, geçen ay AA muhabirine, “Dünya çapında, sivil havacılıkta yolcu trafiği 2024’te 2019’daki düzeylere döndü ve trafik yıllık 4,6 milyar yolcuya ulaştı. Bu epeyce büyük bir sayı. Bölümde salgın sonrası toparlanmanın tam olarak bittiğini söyleyemeyiz fakat iddialarımızdan ilerdeyiz.” açıklamasında bulunmuştu.
IATA, bu yıl için ise dal genelinde 36,6 milyar dolar net kar ve 5,2 milyar yolcu rekoru bekliyor. Lakin yolcular, birçok bölgede enflasyonu aşan ve 2019 düzeylerinin epey üzerinde kalan konaklama ve yeme-içme fiyatlarıyla çaba etmek zorunda.
Lighthouse Platform’un bilgilerine nazaran, salgın sonrası fiyat artışlarından birçok ülke etkilendi. Avustralya ve Fiji üzere ülkelerin bulunduğu güney yarımküredeki Okyanusya 2019’a nazaran en yüksek fiyat artışlarını gördü. Bu bölgeyi, Kuzey Amerika, Latin Amerika ve Avrupa izledi.
Halihazırda, dünya çapında oteller dahil konaklama fiyatlarının salgın öncesi düzeylere döneceğine yönelik çok az belirti bulunuyor.
Uzaktan çalışma ve e-ticaret ivme kazandı
Karantina periyodunda tüm dünyada uygulanan uzaktan çalışma alışkanlıkları, birçok bölümde ve ülkede kısmen kalıcı hale geldi. Ofis boşluk oranları, uzaktan ve esnek çalışmanın bir sonucu olarak, birçok ülkede rekor düzeylerde seyrediyor.
Birçok ülkede iş bölgeleri, hala besbelli olan boşluklarda en büyük artışa sahip. Global kapanmalar sırasında yeni tüketici eğilimleri gelişirken, meskenlerine kapanan tüketiciler çoklukla internetten alışveriş yapmaya başladı. Bu durum, 2020’den itibaren online alışverişlerde bir artışa neden oldu ve o vakitten beri bu artış sabitlendi.
Dijital ve dağıtım firmalarının payları, aşı üreten ilaç şirketlerinin yanı sıra salgın sırasında çıkarlara öncülük etti. Beş yıl sonra salgın periyodunun kimi yararlı şirketleri cazibelerinin birçoklarını kaybetti fakat öbürleri dijital değişimin sağladığı yeni pazarlar açıldıkça kalıcı karlar elde etti.
Bazı büyük çaplı sıkıntılara ve kesimi sarsan kripto borsası FTX’in çöküşüne karşın, insanların piyasadaki dalgalanma riskini azaltmak için yeni yatırım fırsatlarına bakmasıyla Bitcoin’in kıymeti Aralık 2019’dan bu yana yüzde 1200’den fazla artış gösterdi.
